Tiền ảo cướp bóc: Phân tích vị trí pháp lý của tài sản mã hóa

Trong những năm gần đây, với sự phát triển của công nghệ blockchain, Bitcoin, Ethereum và các loại tiền ảo khác dần trở nên quen thuộc với công chúng. Mặc dù những tài sản số này biểu hiện dưới dạng mã và dữ liệu, nhưng do chúng có giá trị, tính chuyển nhượng và tính độc quyền, nên về bản chất chúng thuộc về một loại tài sản. Tại Trung Quốc, mặc dù các chính sách liên quan cấm tiền ảo được lưu thông và đầu cơ như tiền tệ hợp pháp, nhưng trong thực tiễn tư pháp, chúng đã được công nhận rộng rãi với tư cách là "hàng hóa ảo cụ thể" hoặc "tài sản dạng dữ liệu".

Trong lĩnh vực tư pháp hình sự, các vụ án tội phạm liên quan đến tiền ảo đang có xu hướng gia tăng, chủ yếu tập trung vào các loại tội phạm như lừa đảo, trộm cắp và tội phạm máy tính. Tuy nhiên, các vụ cướp tài sản để lấy tiền ảo thông qua bạo lực hoặc đe dọa là tương đối hiếm. Do đó, vụ cướp bitcoin xảy ra ở thành phố Y Châu, tỉnh Giang Tây vào năm 2021 đã thu hút nhiều sự chú ý, trở thành một ví dụ điển hình để thảo luận về việc định nghĩa và xử án tài sản mã hóa trong các vụ án hình sự.

Tóm tắt vụ án: Một kế hoạch cướp Bitcoin chưa thành công

Vào tháng 5 năm 2021, Lai vì thua lỗ trong việc đầu tư vào coin, biết rằng Thầy Peng nắm giữ ít nhất 5 bitcoin (mỗi cái lúc đó khoảng 255.000 nhân dân tệ), đã nảy sinh ý định cướp. Anh ta đã đăng bài trên mạng tìm đồng phạm, chủ động liên hệ với Một và tham gia kế hoạch. Hai người đã gặp nhau tại Nghĩa Xuân, thảo luận chi tiết về kế hoạch cướp, chuẩn bị tập hợp thêm nhiều người thực hiện tội phạm.

Tuy nhiên, khi họ vẫn chưa hoàn toàn chuẩn bị sẵn sàng, cảnh sát đã bắt giữ hai người dựa trên manh mối. Kế hoạch cướp chưa bắt đầu thực hiện đã bị chấm dứt. Tòa án sơ thẩm đã tuyên án Lai ba năm tù giam về tội cướp, và Tường một năm tù giam. Sau khi hai người không phục và kháng cáo, tòa án phúc thẩm xác định vụ án thuộc giai đoạn chuẩn bị cướp, không gây ra thiệt hại thực tế, cũng không có đánh giá hợp lý về giá trị của Bitcoin, nên đã giảm án cho Lai còn một năm sáu tháng và Tường chín tháng, giảm nhẹ đáng kể thời gian thi hành án.

Cướp Bitcoin có thể cấu thành tội cướp không?

Một điểm tranh chấp chính trong vụ án này là: việc cướp tiền ảo Bitcoin có cấu thành tội cướp theo nghĩa của Bộ luật Hình sự hay không? Phán quyết cuối cùng của tòa án đã đưa ra câu trả lời khẳng định.

"Bộ luật Hình sự" quy định, tội cướp là hành vi chiếm đoạt tài sản công và tư bằng bạo lực, đe dọa và các phương tiện khác. Mặc dù Bitcoin về bản chất là một chuỗi dữ liệu mã hóa, nhưng nó có khả năng trao đổi, chuyển nhượng và giá trị thị trường thực tế, phù hợp với đặc điểm của "tài sản rộng lớn". Tòa án cấp phúc thẩm đã trích dẫn thông báo của các cơ quan liên quan năm 2013, xác định Bitcoin là "hàng hóa ảo cụ thể", thuộc về "tài sản dạng dữ liệu" cần được pháp luật bảo vệ.

Do đó, cướp Bitcoin mặc dù về hình thức là dữ liệu, nhưng về bản chất vẫn xâm phạm lợi ích tài sản của người khác, không có sự khác biệt cơ bản so với cướp tiền mặt hoặc tài sản vật chất truyền thống. Trong vụ án này, mặc dù tội phạm chưa được thực hiện, nhưng bị cáo đã có hành vi chuẩn bị tội phạm rõ ràng, như chuẩn bị công cụ, lập kế hoạch chi tiết, do đó cấu thành tội phạm cướp giật.

Những yếu tố xem xét hình phạt liên quan đến tội phạm tiền ảo

Trong các vụ án hình sự liên quan đến tiền ảo, một trong những khó khăn chính trong việc xác định hình phạt là làm thế nào để xác định "giá trị tài sản".

Tòa án sơ thẩm dựa vào giá thị trường của bitcoin vào thời điểm xảy ra vụ án (khoảng 255.000 nhân dân tệ/m枚) để xác định thuộc "số lượng đặc biệt lớn" và tuyên án nặng. Tuy nhiên, tòa án phúc thẩm có quan điểm khác: trước hết, vụ án này chưa vào giai đoạn thực hiện, không có tài sản thực tế nào được lấy; thứ hai, bitcoin không có thị trường giao dịch hợp pháp trong nước, việc xác định giá thiếu tiêu chuẩn rõ ràng; cuối cùng, việc kết tội tội cướp phải dựa vào "số lượng thực tế bị cướp", giai đoạn chuẩn bị khó có thể xác định giá trị chính xác.

Tòa án phúc thẩm đã đề xuất rằng việc xác định giá trị của tiền ảo và các tài sản mã hóa khác nên tuân theo nguyên tắc "bù đắp tổn thất", chủ yếu xem xét các yếu tố sau:

1. Giá mua của nạn nhân: ưu tiên xem xét, phản ánh tốt nhất tổn thất thực tế.
2. Giá giao dịch trên nền tảng tại thời điểm xảy ra vụ việc: nếu không có hồ sơ mua hàng, có thể tham khảo giá ngay lập tức trên các nền tảng nước ngoài.
3. Giá bán tài sản: Nếu có, có thể được sử dụng làm căn cứ bổ sung.

Tòa án cũng nhấn mạnh rằng, mặc dù nước ta không công nhận vị thế tiền tệ của Bitcoin, nhưng không cấm cá nhân sở hữu và chuyển nhượng. Do đó, việc nạn nhân sở hữu hợp pháp tài sản ảo nên được pháp luật bảo vệ.

Cuối cùng, tòa án phúc thẩm quyết định không tăng hình phạt vì "số lượng lớn" của tội cướp, mà thay vào đó xem xét tổng thể tính nguy hiểm, phương thức và rủi ro thực tế của giai đoạn chuẩn bị cướp, đưa ra phán quyết nhẹ nhàng hơn cho hai bị cáo, thể hiện thái độ lý trí và thận trọng của cơ quan tư pháp trong việc xử lý các vụ án tội phạm tài sản mới.

Kết luận: Triển vọng tương lai của bảo vệ pháp lý đối với tài sản mã hóa

Bản án này không chỉ cung cấp tham khảo cho các vụ án cướp liên quan đến tiền ảo, mà còn truyền tải một thông điệp rõ ràng: thuộc tính tài sản của tiền ảo đã được công nhận rộng rãi trong thực tiễn luật hình sự Trung Quốc.

Dưới khung pháp lý hiện hành, mặc dù tài sản mã hóa như Bitcoin không có thuộc tính tiền tệ, nhưng giá trị tài sản của chúng đã được công nhận. Dù là thông qua lừa đảo, trộm cắp, kiểm soát trái phép hệ thống máy tính, hay tống tiền, cướp bạo lực, miễn là người thực hiện hành vi nhằm mục đích chiếm đoạt tài sản, họ sẽ bị xử lý theo tội phạm tài sản.

Với sự phát triển sâu rộng của nền kinh tế số, các vụ án hình sự liên quan đến tài sản mã hóa có thể trở nên phức tạp và đa dạng hơn. Trong tương lai, pháp luật cần phải làm rõ hơn về thuộc tính pháp lý của tiền ảo, tiêu chuẩn định giá thị trường và ranh giới giữa dữ liệu và tài sản, thiết lập các quy tắc phán quyết tư pháp thống nhất và ổn định hơn. Đồng thời, các chuyên gia pháp lý liên quan cũng cần không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn, hiểu biết sâu sắc về kiến thức trong lĩnh vực mã hóa, để phục vụ khách hàng tốt hơn.

Có thể dự đoán rằng, các tài sản mã hóa sẽ dần dần nhận được nhiều sự công nhận và bảo vệ pháp lý hơn, và bất kỳ hành vi nào xâm phạm quyền lợi hợp pháp của người sở hữu chúng cũng sẽ phải đối mặt với các hình phạt pháp lý nghiêm khắc. Xu hướng này sẽ cung cấp sự bảo đảm pháp lý quan trọng cho sự phát triển lành mạnh của nền kinh tế số.