Lễ trưởng thành của Ethereum: Một tay thu phí mạnh mẽ, một tay mở rộng ra ngoài giới hạn

Tác giả: Oliver, Mars Finance

Dữ liệu đôi khi có thể lừa dối, đặc biệt là khi số liệu gốc rất nhỏ. Nhưng xu hướng phía sau dữ liệu thì không bao giờ nói dối.

Ngày 4 tháng 12, trong vòng 24 giờ sau khi nâng cấp Fusaka của Ethereum chính thức được triển khai, trên chuỗi đã xuất hiện một tín hiệu đủ khiến người ngoài ngành hoảng sợ, người trong ngành phải suy ngẫm: Blob Base Fee (phí cơ bản Blob) từ mức 1 wei tăng thẳng đứng lên khoảng 15 triệu wei, đỉnh điểm có lúc gần chạm 20 triệu wei.

Tăng vọt 15 triệu lần.

Nếu ở thị trường tài chính truyền thống, mức tăng chi phí này thường đồng nghĩa với siêu lạm phát hoặc hệ thống sụp đổ. Nhưng trong thế giới crypto, đây lại là một sự trở về giá trị bị chậm trễ, thậm chí có thể nói là một lần “chỉnh đốn trật tự”.

Nếu như trước đây bản nâng cấp Dencun là động thái “giảm giá trợ cấp” của Ethereum để giữ chân L2, thì Ethereum sau nâng cấp Fusaka cuối cùng đã tháo bỏ lớp mặt nạ thân thiện, bắt đầu tính toán như một ngân hàng thương mại trưởng thành. Đây không chỉ đơn thuần là điều chỉnh tham số kỹ thuật, mà còn là một cuộc “chiến đấu song tuyến” được lên kế hoạch kỹ lưỡng: Ở phía B, nó kết thúc bữa tiệc miễn phí của L2, khởi động sự đào thải khốc liệt; ở phía C, nó âm thầm kích hoạt hàng trăm triệu ví phần cứng tiềm năng đang ngủ yên trong túi bạn, thông qua việc tương thích tiêu chuẩn phần cứng phổ thông.

Chấm dứt bi kịch “đất chung”: Từ “dùng chùa” sang “trả phí”

Lần tăng vọt 15 triệu lần này là bởi giá trước đó vốn dĩ đã sai lầm.

Trước khi Fusaka được triển khai, thị trường Blob ở trạng thái định giá cực kỳ sơ khai — thiếu cơ chế giá sàn. Chỉ cần mạng chưa hoàn toàn tắc nghẽn, chi phí để L2 gửi dữ liệu lên mainnet chỉ là 1 wei (khoảng 0.000000001 Gwei).

Giá phi lý này dẫn tới bi kịch “đất chung” điển hình: Các node của Ethereum mainnet chịu chi phí vật lý thực sự (lưu trữ, băng thông, xác thực KZG — tức là tài nguyên tính toán và điện năng) mà hầu như không nhận được gì. Để tiết kiệm, L2 cố nhồi nhét tất cả dữ liệu (kể cả giao dịch rác và số liệu bơm thổi) vào Blob vì gần như miễn phí. L1 thực chất đang trợ giá cho sự tăng trưởng “hoang dã” của L2.

Đề xuất cốt lõi EIP-7918 trong Fusaka về bản chất giống như một “mệnh lệnh hành chính”, đặt ra “mức lương tối thiểu” không thể vượt qua cho tài nguyên Blob.

Theo quy tắc thuật toán mới, Blob Base Fee không còn được phép thấp đến mức bụi nữa mà bị buộc phải neo ở mức 1/15.258 của Base Fee tầng thực thi L1. Đây là một thiết kế cực kỳ thông minh: Nó khiến giá Blob bắt đầu gắn với mức độ hoạt động thực tế của mainnet Ethereum (tức là giá trị thực).

Điều này lý giải hoàn hảo cho mức tăng đáng kinh ngạc: Giá trước đây không chỉ rẻ mà còn là miễn phí không bền vững. Giá hiện tại (khoảng 0.01-0.5 Gwei) vẫn rẻ, nhưng đủ để trang trải chi phí vật lý của node và hiệu quả ngăn chặn lạm dụng dữ liệu rác.

Về mô hình kinh tế của ETH, đây còn là mảnh ghép cuối cùng được hoàn thiện.

Trước đây, nhà đầu tư luôn phàn nàn L2 “hút máu” Ethereum — lấy đi lượng giao dịch nhưng đóng góp rất ít cho việc đốt coin. Với EIP-7918, phí trở về hợp lý, kết hợp với tăng trưởng giao dịch L2 theo cấp số nhân trong tương lai, Blob sẽ từ công cụ mở rộng đơn thuần thành động cơ giảm phát mới cho ETH. Theo tính toán của Bitwise và các tổ chức khác, cơ chế này có thể đóng góp 30% đến 50% tổng lượng ETH bị đốt trong năm 2026. Đây là một nguồn thu lớn vô hình, đang chuyển dần từ bảng lợi nhuận của các dự án L2 về túi của những người nắm giữ ETH.

Tạm biệt thời kỳ “trẻ con khổng lồ”: Tối hậu thư của V God

Ngoài bài toán kinh tế, nâng cấp Fusaka còn phát đi tín hiệu sâu sắc hơn ở khía cạnh chính trị: Ethereum đang thu hồi sự nuông chiều với L2.

Hai năm qua, Ethereum áp dụng chiến lược “trăm hoa đua nở” với L2. Chỉ cần bạn là Rollup, tôi sẽ cung cấp cho bạn không gian block cực rẻ. Sự khoan dung này dẫn đến một đường đua L2 hỗn tạp — vô số dự án chỉ cần fork code và dùng trình sắp xếp tập trung, lấy danh nghĩa “mở rộng” để phát coin kiếm tiền, thực chất toàn dừng lại ở “Stage 0” như Vitalik định nghĩa (tức là bảo mật hoàn toàn phụ thuộc vào đa chữ ký của dự án, không phải logic code, kiểu như “đi xe đạp gắn bánh phụ”).

Ngay trước nâng cấp Fusaka, Vitalik Buterin đã có thay đổi tinh tế nhưng chí mạng: Ông vạch rõ ranh giới — nếu một L2 sắp tới không đạt được “Stage 1” (tức là có bằng chứng gian lận hoặc bằng chứng hợp lệ không cần cấp phép và có hiệu lực), nó không xứng đáng được gọi là Rollup.

Việc phí Blob tăng vọt trong Fusaka thực chất là L1 không còn muốn trả tiền thay cho các L2 chất lượng thấp này nữa.

Điều này đồng nghĩa năm 2025 sẽ là “đại đào thải” của L2. Những L2 không có người dùng thực, không có doanh thu thực, chỉ sống nhờ vốn VC “bơm máu”, sẽ phải đối mặt với hai đòn chí mạng:

Về chi phí: Phí Blob tăng khiến chi phí vận hành tăng vọt, không còn lấy “bơm số liệu” giả tạo để làm màu được nữa.

Về dư luận: Khi Ethereum Foundation siết định nghĩa, chúng sẽ bị tước mất nhãn “Layer 2” chính thống.

Cục diện tương lai rất rõ ràng: Chỉ những L2 đầu ngành có công nghệ vững chắc, hệ sinh thái thực mới sống sót, những cái còn lại sẽ bị bánh xe lịch sử nghiền nát không thương tiếc.

“Ngựa thành Troy”: iPhone được kích hoạt & ví phần cứng bị “phổ thông hóa”

Nếu EIP-7918 giúp Ethereum kiếm nhiều tiền hơn, thì EIP-7951 lại giúp Ethereum có thêm nhiều người dùng hơn.

Lâu nay, việc phổ cập Web3 đại trà gặp phải thế tiến thoái lưỡng nan:

Muốn an toàn: Bạn phải bỏ ra vài trăm đô mua ví cứng Ledger hoặc OneKey, rồi giữ mnemonic như giữ mật mã hạt nhân.

Muốn tiện lợi: Bạn phải gửi tài sản lên sàn tập trung, nơm nớp lo sợ một vụ nổ kiểu FTX tiếp theo.

Thực tế, mỗi người chúng ta đều mang trong túi một chiếc ví phần cứng cao cấp. Dù là Secure Enclave trên iPhone hay TrustZone trên Android đều tích hợp sẵn chip bảo mật quân sự (TEE). Độ an toàn của những con chip này không thua kém các ví lạnh trên thị trường.

Sự trớ trêu là, các chip này dùng thuật toán đường cong secp256r1 chuẩn NIST, còn Ethereum (kế thừa từ Bitcoin) lại dùng secp256k1. Sự khác biệt chỉ một ký tự này tạo thành rào cản toán học không thể vượt — chip di động khi đối diện Ethereum giống như “người nước ngoài không nói cùng ngôn ngữ”, không thể ký trực tiếp.

Nâng cấp Fusaka thông qua EIP-7951 đã bổ sung hợp đồng tiền biên dịch, giống như mở “làn xanh” ở tầng thấp EVM. Giờ đây, chỉ cần tốn 6900 Gas, developer có thể xác thực chữ ký r1 của chip điện thoại một cách native.

Thay đổi này có tác động cấp độ “bom hạt nhân”, làm thay đổi triệt để logic sản phẩm của ví: Người dùng tương lai không cần biết private key là gì, không còn áp lực ghi nhớ 12 từ khóa. Bạn chỉ cần quét khuôn mặt, nhấn vân tay như mua cà phê, chip bảo mật trên iPhone sẽ ký giao dịch trực tiếp. Vừa có độ an toàn vật lý ở cấp phần cứng (private key không bao giờ rời chip), vừa có trải nghiệm “mượt như Web2”.

Với các Ledger, đây có thể là cú “giáng cấp chiều không gian”; nhưng với hệ sinh thái Ethereum, đây là con đường duy nhất để 1 tỷ người dùng mới kết nối liền mạch với blockchain.

Kết thúc phân mảnh & “đế chế Ethereum” kiểu B2B

Ngoài hai điểm trên, nâng cấp Fusaka còn ám chỉ việc xác nhận hình thái cuối cùng của Ethereum: hoàn toàn chuyển sang B2B.

Hiện tại hệ sinh thái Ethereum giống hệt châu Âu thế kỷ 19 — hàng trăm L2 như hàng trăm tiểu quốc, đều tôn Ethereum làm “hoàng thất” nhưng thanh khoản chia cắt, trải nghiệm người dùng cực kỳ vỡ vụn.

Để giải quyết, cộng đồng đang cổ vũ mô hình “Based Rollups” (Rollup dựa trên L1 sắp xếp). Khác với các L2 hiện nay (có sequencer riêng, là một “vương quốc độc lập”), Based Rollups trả lại quyền sắp xếp giao dịch cho validator của L1 Ethereum.

Đây là chiến lược “cắt bớt chư hầu” cực kỳ táo bạo. Nó có nghĩa L2 không còn là mạng độc lập khép kín mà giống như “cánh tay nối dài” trực tiếp của L1 Ethereum.

Cùng với cấu trúc chi phí hậu Fusaka, L1 Ethereum tương lai sẽ trở thành “lớp thanh toán toàn cầu” thuần túy. Khách hàng trực tiếp chỉ còn 2 loại:

Mạng L2: Như nhà bán buôn, mua sỉ không gian block (Blob) từ L1 rồi bán lẻ cho người dùng.

Tổ chức tài chính & cá voi: Nhờ bảo mật phần cứng từ EIP-7951, xác nhận sở hữu tài sản lớn.

Đây là “lễ trưởng thành” của Ethereum: Không còn là thí nghiệm geek hy sinh logic thương mại để theo đuổi phi tập trung cực đoan, mà là một “đế chế tài chính số” phân tầng, phân công rõ ràng và bắt đầu mạnh tay thu phí.

Hướng dẫn sinh tồn cho nhà đầu tư (Investor Survival Guide)

Trước biến động do nâng cấp Fusaka mang lại, nhà đầu tư thông thường không thể chỉ đứng ngoài xem. Luật chơi đã thay đổi, chiến lược đầu tư của bạn cũng phải tiến hóa theo.

1. Lời khuyên cho “ETH deadlong”: Logic giảm phát trở lại, nhưng phải cảnh giác bẫy “narrative” L2

Điểm tích cực: Phí Blob tăng vọt là lợi ích thực sự. Điều này nghĩa là lượng ETH bị đốt không còn chỉ phụ thuộc vào Gas cao trên mainnet, mà sự phồn vinh của L2 lần đầu chuyển hóa thành động lực giảm phát cho ETH. Về lâu dài, ETH đang chuyển từ “governance token” thành “đất đai nền tảng internet”, tỷ lệ thu nhập từ cho thuê tăng lên.

Rủi ro: Cẩn trọng với biến thể của “L2 hút máu”. Dù L1 bắt đầu thu phí, nhưng nếu có quá nhiều L2 giả tạo sự phồn vinh, đây vẫn là không bền vững.

Chiến lược: Tập trung theo dõi tỷ giá ETH/BTC. Fusaka sửa lỗi cơ bản của Ethereum, nếu bạn là nhà đầu tư dài hạn, đây là thời điểm xem xét lại giá trị phân bổ ETH, nhất là khi thị trường còn đang say sưa với “narrative Solana killer”, Ethereum đang âm thầm xây hào lũy.

2. Lời khuyên cho nhà đầu tư L2: Đại thanh lọc sắp đến, hãy “khám nghiệm tử thi” theo chuẩn này

Token L2 bạn cầm có thể về 0. Hãy kiểm tra vị thế của mình theo 3 chuẩn sau:

Chuẩn A: Đạt Stage 1 chưa? Xem dữ liệu từ L2Beat. Nếu chưa có fraud proof/validity proof hiệu quả, dự án không cam kết thời gian rõ ràng, dù được VC ưu ái cũng nên tránh xa. V God đã hết kiên nhẫn, thị trường cũng sẽ thế.

Chuẩn B: Có doanh thu thực không? Sau khi phí Blob tăng, nếu L2 vẫn phải trợ giá mạnh để giữ giá rẻ, không có nguồn thu DeFi/GameFi thật, đứt vốn chỉ là vấn đề thời gian. Ưu tiên dự án có dòng tiền dương (Sequencer Revenue > Data Cost).

Chuẩn C: Có hỗ trợ Based hoặc khả năng tương tác không? “Đảo biệt lập” không có tương lai. L2 nào còn đóng kín hệ sinh thái, không hỗ trợ cross-chain atomic swap hay sequencer chia sẻ sẽ bị ra rìa.

Kết luận: Loại bỏ “chain lắp ráp” chỉ phát coin vì phát coin, tập trung vào OP, ARB, Base, ZKSync — những giao thức đầu ngành có hào lũy công nghệ và hệ sinh thái thực.

3. Lời khuyên cho “party interact” & “thợ săn airdrop”: Chi phí tăng, trải nghiệm nâng cấp

Tin xấu: Khi phí sàn Blob có hiệu lực, chi phí (Gas) tương tác trên L2 có thể tăng nhẹ, biến động cũng lớn hơn. “Thời đại 0.001U spam hàng chục nghìn giao dịch” có thể sẽ không quay lại nữa.

Tin tốt: Ví account abstraction (AA) sẽ bùng nổ. Hãy chú ý các ứng dụng ví thế hệ mới hỗ trợ EIP-7951 (secp256r1).

Chiến lược:

Phòng thủ: Khi Gas L2 tăng đột biến (thường là lúc mainnet tắc nghẽn), hạn chế tương tác không cần thiết.

Tấn công: Chủ động trải nghiệm, “phục kích” các dự án ví thông minh dựa trên Passkey (sinh trắc học). Đây không chỉ là nâng cấp trải nghiệm, mà còn là “mỏ vàng airdrop” cho đường đua Alpha tiếp theo (AA wallet). Tiêu chí airdrop tương lai rất có thể sẽ ưu tiên người dùng thật từng dùng AA wallet, để lọc bot.

Nâng cấp Fusaka là bước ngoặt của thế giới crypto. Nó cho chúng ta biết: Bữa trưa miễn phí đã kết thúc, kỹ thuật tương thích bắt đầu, ngành đang bước vào giai đoạn thanh lọc. Chỉ những ai hiểu rõ logic nền tảng mới có thể đứng vững trong làn sóng tiếp theo.