那天按下回车键的时候，我知道这个月的生活费又没了。

六年前在深圳租住的那间800块钱一个月的房子里，我整天盯着屏幕上的比特币走势。那条K线就像心电图一样直往下掉——第三次爆仓。积蓄也没了。泡面的热气混着电脑风扇的嗡嗡声，那一瞬间我才真正懂得什么叫绝望。

当时论坛上还有人喊"加仓啊，这是机会"，结果第二天平台就打不开了。加密圈不缺神话，缺的是活下来的人。那些倒在路上的故事，没人会记得。

**Những cái hố đã từng bước qua**

Gần bảy năm, thị trường tiền mã hóa đã trải qua 239 lần cực kỳ hoảng loạn. Mỗi lần hoảng loạn đều là một lần thu hoạch—cắt cổ các nhà nhỏ lẻ. Năm 2018, cả năm đó có 93 lần chỉ số hoảng loạn giảm xuống dưới 20, tài khoản đầu tiên của tôi đã chết trong năm đó.

Sàn giao dịch门头沟 đã biến mất. Ngày 12.3.2015 là một con thiên nga đen. Luna một đêm sụp đổ, 400 tỷ USD bốc hơi như chưa từng tồn tại. Sau đó, vụ FTX nổ tung lại xảy ra. Những cá mập như Three Arrows Capital cũng phá sản. Mỗi sự kiện không chỉ là giảm số liệu, mà còn là sự phá vỡ niềm tin của thị trường từng đợt. Đặc biệt là trận Luna năm 2022, kéo theo toàn bộ thị trường rơi vào gấu sâu, nhiều người không thể đứng dậy nổi nữa.

Tôi dần hiểu ra: sống sót trong thị trường này không phải dựa vào khả năng dự đoán, mà là tự kỷ luật. Sáu quy tắc dưới đây giúp tôi sống qua ba chu kỳ bò gấu, không chỉ lấy lại được những gì đã mất mà còn ổn định lợi nhuận trong nhiều năm.

**Sáu quy tắc sinh tồn**

**1. Nghe tiền, đừng nghe các cao thủ**

Ban đầu tôi rất thích theo dõi những người gọi là "vĩ nhân" và "chuyên gia kỹ thuật". Họ nói coin nào sẽ bùng nổ, tôi cứ bỏ hết vào. Kết quả thế nào? Mỗi người một lần cháy. Sau này tôi mới nhận ra, những người gọi lệnh đó chỉ đang dùng tiền của bạn để đánh cược.

Thông tin đáng tin cậy thực sự đến từ đâu? Dữ liệu. Dữ liệu trên chuỗi không lừa dối—các cá mập đang xây dựng vị thế hay rút lui, dòng tiền vào ra sàn thế nào, tất cả đều có thể xem được. Chiến lược của tôi bây giờ là theo dòng tiền, chứ không phải nghe ai đó nói gì.

**2. Luôn để lại lối thoát cho chính mình**

Cái gọi là "all in" đối với tôi là cấm kỵ. Quy tắc của tôi là: mỗi giao dịch không vượt quá 5% tổng vốn. Nghe có vẻ bảo thủ? Nhưng đó là sự khác biệt giữa sống sót và chết.

Một sai lầm không đáng chết. Gấu kéo dài vài năm, nếu dùng hết đạn, sau này dù có cơ hội tốt cũng không bắt kịp. Tôi đã thấy quá nhiều người hết tiền khi đáy.

**3. Kết hợp phân tích kỹ thuật và cơ bản**

Biểu đồ nến có thể cho biết một số điều, nhưng không thể dựa vào đó mà thôi. Bạn cần biết dự án đó làm gì, đội ngũ ra sao, hệ sinh thái thế nào. Trong đợt giảm giá năm 2018, có những dự án dù giá giảm mạnh, nhưng phát triển vẫn chưa dừng—những dự án này sau đó sống sót, thậm chí còn bật lại.

Ngược lại, có những thứ trông có vẻ kỹ thuật tốt, nhưng đào sâu vào lại thấy là không có gì. Vì vậy, kỹ thuật dùng để chọn thời điểm, còn cơ bản để định hướng.

**4. Dừng lỗ định kỳ, đừng mong đợi kỳ tích**

Điều này khó nhất vì ai cũng muốn chờ đợi sự bật lại. Nhưng thị trường không vì mong đợi của bạn mà bật lên. Phương pháp của tôi là đặt mức dừng lỗ—khi giá giảm xuống dưới mức nào đó, tôi chấp nhận lỗ và thoát ra.

Nghe có vẻ là mất tiền, nhưng thực ra là bảo vệ vốn. Lỗ nhỏ còn hơn cháy tài khoản lớn. Trong sáu năm, tôi đã dùng dừng lỗ để tránh được nhiều cú sập lớn.

**5. Không dùng đòn bẩy ở mức cao**

Đòn bẩy giống như ma túy. Lợi nhuận thì thích, nhưng biến động ngược lại là chết. Bài học của tôi là: chỉ khi thị trường bị bán quá mức, tôi mới xem xét dùng đòn bẩy 1.5 lần. Ở mức cao hoặc không chắc chắn, tôi dùng toàn bộ vốn.

Nhiều người cháy tài khoản vì quyết định dùng đòn bẩy cao ở đỉnh. Tôi đã thấy, dù vốn lớn đến đâu cũng không chịu nổi vài lần cháy đòn bẩy ở đỉnh.

**6. Thường xuyên xem lại, đừng giao dịch quá nhiều**

Mỗi tháng tôi đều dành thời gian xem lại lịch sử giao dịch—khi nào đúng, khi nào sai. Nhưng mục đích không phải để giao dịch nhiều hơn, mà để giảm thiểu sai lầm.

Thực tế, càng giao dịch nhiều, phí giao dịch cộng lại thành tiền, và càng dễ mắc lỗi. Hiện tại tôi chỉ giao dịch 3-5 lần mỗi tháng, nhưng mỗi lần đều có kế hoạch rõ ràng.

**Sống sót còn khó hơn kiếm tiền**

Thị trường crypto như một sự pha trộn giữa sòng bạc và thị trường. Có hàng nghìn cách để kiếm tiền, nhưng để sống sót thì chỉ có vài quy tắc. Nhiều người chết không phải vì phương pháp sai, mà vì tâm lý sụp đổ hoặc thiếu tự kỷ luật vào những thời điểm quan trọng.

Trong sáu năm qua, tôi thấy xung quanh có người đến rồi đi, tài khoản nổ rồi tạo mới, cuối cùng vẫn là những người kiên trì kỷ luật sống sót. Tiền bạc không quan trọng bằng việc hiểu rõ luật chơi.