Thời gian khối Bitcoin có thể trở thành điểm chuẩn lịch mới của kỷ nguyên số không?

Tác giả: Gino Matos

Biên dịch: Saoirse, Foresight News

Tiêu đề gốc: Thời gian khối Bitcoin 10 phút, có thực sự thay thế được lịch truyền thống hay không?

SEC Mỹ đã phê duyệt ETF Bitcoin giao ngay tại khối 826,565; đến khối 840,000, các quỹ này đã nắm giữ hơn 800.000 Bitcoin; và tính đến khối 925,421 (theo dữ liệu theo dõi thời gian thực tại thời điểm đó), tổng số ETF Bitcoin giao ngay của Mỹ nắm giữ khoảng 5% đến 6% Bitcoin lưu hành.

Nếu không có giải thích thêm, bạn có thể khó ngay lập tức hiểu: những khối này tương ứng với tháng 1 năm 2024, tháng 4 năm 2024 và ngày 27 tháng 11 năm 2025. Nhưng ngay cả khi không có các đơn vị “năm, tháng”, logic của đoạn mô tả này vẫn rõ ràng - điều thực sự quan trọng là thứ tự của các khối.

Trong hệ thống Bitcoin thực sự tồn tại hai “khái niệm thời gian”. Tài liệu dành cho nhà phát triển chỉ ra rằng, bản chất của blockchain Bitcoin là một sổ cái có thứ tự, mỗi khối sẽ tham chiếu thông tin của khối trước đó, và cứ sau mỗi 2016 khối sẽ tính toán lại độ khó khai thác một lần, để đảm bảo khoảng thời gian tạo khối duy trì khoảng 10 phút.

Dù là sự kiện giảm một nửa Bitcoin hay nâng cấp mạng, các điều kiện kích hoạt của chúng đều gắn liền với “chiều cao khối” (tức là số thứ tự của khối), chứ không phải với ngày tháng cụ thể trên lịch — vì chiều cao khối là chính xác tuyệt đối, trong khi ngày tháng trên lịch cần phải được ước lượng dựa trên sức mạnh tính toán, có sự không chắc chắn. Thời gian “dân dụng” mà con người sử dụng được tính bằng “ngày, giờ”, trong khi Bitcoin sử dụng chiều cao khối tăng dần một cách nghiêm ngặt để định nghĩa thứ tự sự kiện; ngược lại, dấu thời gian của đồng hồ thực có thể xuất hiện sai lệch trong phạm vi cho phép của sự đồng thuận, việc tái cấu trúc chuỗi trong thời gian ngắn thậm chí có thể tạm thời thay đổi “nhãn thời gian xảy ra” của sự kiện.

Người yêu thích Bitcoin, kỹ sư phần mềm Der Gigi đã mô tả đơn vị Bitcoin là “thời gian được lưu trữ”, và gọi mạng lưới Bitcoin là “đồng hồ phi tập trung”. Satoshi Nakamoto trong mã trước khi phát hành đã đặt tên cho sổ cái này là “chuỗi thời gian”, điều này cho thấy mục tiêu thiết kế cốt lõi không chỉ là lưu trữ dữ liệu mà còn là sắp xếp thời gian cho các sự kiện.

Các nhà phát triển sẽ lập kế hoạch phân nhánh dựa trên chiều cao khối - mặc dù mối quan hệ giữa chiều cao khối và ngày lịch tương lai không chính xác (phải phụ thuộc vào sức mạnh tính toán trong tương lai, và chỉ được hiệu chỉnh lại sau mỗi 2016 khối), nhưng trước khi điều chỉnh độ khó hoàn tất, độ lệch về ngày lịch vẫn nằm trong phạm vi chấp nhận được.

Việc sử dụng chiều cao khối sáu chữ số để kể lại lịch sử phát triển của ETF chính là một điểm then chốt: việc đánh dấu lịch sử bằng chiều cao khối không phải là “chơi chữ”, mà là một cuộc đấu tranh quan trọng về “Internet sẽ tín nhiệm bất kỳ loại đồng hồ nào”.

Thời gian là quyền lực: Người kiểm soát đồng hồ, người kiểm soát mạng lưới

Trước năm 1960, tín hiệu thời gian được lấy làm chuẩn là sự quay của trái đất cùng với dữ liệu quan sát từ các đài thiên văn của các quốc gia. Sau đó, các quốc gia chủ yếu đã hợp tác phát triển “Thời gian phối hợp thế giới (UTC)”, và vào những năm 1960, nó đã được chính thức thiết lập thành tiêu chuẩn thời gian toàn cầu. UTC về bản chất là “một sản phẩm của sự thỏa hiệp chính trị và kỹ thuật” - nó dựa trên thời gian nguyên tử quốc tế (TAI), đồng thời bổ sung “giây nhuận” được điều chỉnh thủ công (các tổ chức tiêu chuẩn đã bỏ phiếu quyết định sẽ dần dần bãi bỏ cơ chế giây nhuận trước năm 2035).

Kiểm soát tiêu chuẩn thời gian có nghĩa là kiểm soát “cơ sở hạ tầng hợp tác” hỗ trợ các lĩnh vực tài chính, hàng không, viễn thông.

Năm 1985, David Mills đã đề xuất “Giao thức thời gian mạng (NTP)”, cho phép các thiết bị kết nối mạng đồng bộ hóa thời gian UTC với độ chính xác đến mili giây. Kể từ đó, NTP dần phát triển thành một hệ thống phân cấp máy chủ thời gian tự tổ chức, trở thành công nghệ cốt lõi cho việc đồng bộ hóa thời gian trên internet.

“Người kiểm soát đồng hồ, kiểm soát mạng” - Kể từ thời đại điện báo, các chính phủ và cơ quan tiêu chuẩn của các quốc gia đã nắm giữ quyền lực này.

Và Satoshi Nakamoto đã hoàn toàn bỏ qua hệ thống cấp bậc này. Tài liệu trắng về Bitcoin đã nêu rõ rằng cần phải xây dựng “máy chủ dấu thời gian phân phối điểm-đến-điểm”, để tạo ra “chứng minh công suất” cho thứ tự thời gian của giao dịch. Trong mã của Satoshi Nakamoto, sổ cái được gọi là “chuỗi thời gian”, chi tiết này đủ để chứng minh rằng: việc sắp xếp thời gian cho các sự kiện, chứ không chỉ đơn thuần chuyển tiền, mới là mục tiêu thiết kế cốt lõi của Bitcoin.

Leslie Lamport đã chỉ ra trong bài báo năm 1978 rằng: trong các hệ thống phân tán, yêu cầu hàng đầu là “sắp xếp nhất quán các sự kiện”, chứ không phải “khớp chính xác với đồng hồ thực”. Bitcoin bản chất là “một chiếc đồng hồ Lamport tiêu tốn công suất tính toán” - nó đảm bảo “độ thứ tự toàn phần” của các sự kiện với nhịp độ gần như ổn định thông qua chứng minh công việc (PoW), thay thế sự phụ thuộc vào “máy chủ thời gian đáng tin cậy” bằng “tiêu thụ năng lượng + quy tắc đồng thuận”.

Bản chất của thời gian khối: khoảng cách xác suất, không phải đồng hồ thực tế

Sự tạo ra khối Bitcoin tuân theo “quá trình Poisson”: mặc dù khoảng thời gian trung bình là 10 phút, nhưng thời gian tạo ra thực tế sẽ phân bố “theo luật số mũ” xung quanh giá trị trung bình này (tức là có thể có khoảng cách ngắn chỉ vài giây, hoặc dài đến vài chục phút).

Ngược lại, thiết kế “dấu thời gian” của Bitcoin có tính mơ hồ. Người hâm mộ Bitcoin, kỹ sư phần mềm Pieter Wuille chỉ ra rằng trường thời gian trong tiêu đề khối nên được coi là giá trị tham khảo “chỉ đạt độ chính xác đến mức giờ.”

Sự “không chính xác có chủ đích” này là ý định thiết kế: Bitcoin chỉ cần dấu thời gian đạt được “độ chính xác 1-2 giờ”, là đủ để đáp ứng nhu cầu điều chỉnh độ khó và quy tắc tái tổ chức chuỗi.

“Thời gian điều chỉnh mạng” thực chất là gì?

• Tính toán thời gian trung vị của nút: Mỗi nút sẽ thu thập thời gian mà các nút kết nối báo cáo, lấy giá trị trung vị làm cơ sở điều chỉnh cho “thời gian hiện tại” của chính nó.
• Không liên quan đến NTP: Cơ chế này chỉ tồn tại trong mạng ngang hàng (P2P) của Bitcoin, không cần phụ thuộc hoặc giả định vào máy chủ thời gian bên ngoài.
• Cửa sổ hiệu lực: Một dấu thời gian của khối cần đáp ứng hai điều kiện để được công nhận: ① Lớn hơn trung vị của dấu thời gian 11 khối trước đó; ② Không vượt quá 2 giờ so với “thời gian điều chỉnh mạng” của nút đó.
• Tiết lộ cốt lõi: “Độ chính xác thô” của dấu thời gian được thiết kế một cách có chủ đích (tính theo giờ, không phải phút), và chiều cao khối mới là chìa khóa để đảm bảo thứ tự sự kiện một cách nghiêm ngặt. Bitcoin Core quy định rõ: chỉ cần dấu thời gian vượt quá giá trị trung vị của 11 khối trước đó, và trong phạm vi “thời gian điều chỉnh mạng + 2 giờ”, thì được coi là hợp lệ.

Đối với những người quan tâm đến “thời gian nhân loại”, dấu thời gian là “linh hoạt”; nhưng đối với những người quan tâm đến “trật tự sự kiện”, chiều cao khối là “chính xác tuyệt đối”. Bitcoin cố ý nới lỏng yêu cầu độ chính xác của đồng hồ thực tế, vì điều thực sự cần chính xác là “chuỗi sự kiện” được đảm bảo bởi bằng chứng công việc và chiều cao khối.

Viết lịch sử bằng blockchain: Khi blockchain trở thành “tiêu chuẩn thời gian chính xác”

Cộng đồng Bitcoin đã từ lâu coi chiều cao khối là “dấu thời gian chính thống”. Ví dụ, BIP-113 đã chuyển đổi tiêu chuẩn định nghĩa “thời gian khóa” từ thời gian thực sang “thời gian trung bình của khối trước”, khiến cho chính blockchain trở thành cơ sở cốt lõi để định nghĩa “tiến trình thời gian”.

Nếu muốn phán đoán “thời gian xảy ra thực sự” của một sự kiện từ logic của Bitcoin, tiêu chuẩn duy nhất là vị trí của nó trên blockchain.

Tài liệu liên quan đến dấu thời gian đã xem blockchain như là “một điểm neo thời gian trung lập, chỉ có thể bổ sung.” Nghiên cứu về công nghệ dấu thời gian dựa trên blockchain đề xuất: ghi giá trị băm của sự kiện vào chuỗi công khai, có thể chứng minh rằng “đến thời điểm khối số X được tạo ra, tài liệu này đã tồn tại” - điều này về bản chất là hình thức sơ khai của “nhà sử học trích dẫn chiều cao khối.”

Lĩnh vực nghệ thuật và truyền thông cũng đang khám phá khả năng này: Dự án nghệ thuật của Matt Kane mang tên Gazers đồng bộ lịch nội bộ với chu kỳ mặt trăng và điều kiện kích hoạt trên chuỗi; Dự án hồ sơ Web3 tự định vị mình là “tài liệu trong thời gian blockchain”, coi trạng thái blockchain là cơ sở chính xác để xác định “thời điểm tồn tại”.

Một bài luận kinh tế vào năm 2023 chỉ ra rằng “chuỗi thời gian” có thể phù hợp hơn với bản chất của Bitcoin so với “chuỗi khối” - bài luận này định vị sổ cái của Bitcoin như một “hệ thống sắp xếp theo thời gian”. Đây không chỉ đơn thuần là sự thổi phồng khái niệm, mà là sự công nhận giá trị cốt lõi của Bitcoin từ các nhà kinh tế học.

Ma sát thực tế: Sự va chạm giữa cảm giác nghi thức của con người và các khối xác suất

Quy tắc dấu thời gian lỏng lẻo dẫn đến việc thời gian khối có thể xảy ra “lùi nhẹ”: sự đồng thuận chỉ yêu cầu “thời gian trung vị của 11 khối trước phải tăng dần”, chứ không phải “dấu thời gian của từng khối phải tăng dần một cách nghiêm ngặt”. Thiết kế này không ảnh hưởng đến tính bảo mật, nhưng chắc chắn sẽ gây rối cho các bản ghi lịch sử đang theo đuổi “độ chính xác dưới mức giờ”.

Tái cấu trúc chuỗi ngắn hạn có thể tạm thời thay đổi “thời gian nhãn” của sự kiện - một số nhà nghiên cứu giao thức thậm chí đã nói thẳng trong tiêu đề bài báo: “Trong thế giới Bitcoin, thời gian không phải lúc nào cũng chảy về phía trước.”

Mâu thuẫn cốt lõi hơn nằm ở “khoảng cách nhận thức xã hội”: Cuộc sống của con người xoay quanh “tuần, tháng” và lịch trình nghi lễ (như lễ hội, ngày kỷ niệm), sự tồn tại của UTC chính là để ánh xạ những nhịp sống này lên đồng hồ. Trong khi đó, nhịp “tim đập” của Bitcoin mỗi 10 phút hoàn toàn bỏ qua các ngày cuối tuần và ngày lễ - điều này tuy là lợi thế của “hệ thống trung lập”, nhưng việc diễn đạt “khối số 1,234,567” đối với người bình thường không trực quan bằng “ngày 3 tháng 1 năm 2029”.

Lưu ý an toàn: Trong lịch sử Bitcoin đã từng tồn tại lỗ hổng “biến dạng thời gian” - các thợ mỏ có thể thông qua sự thông đồng thay đổi dấu thời gian, làm chậm tốc độ tăng độ khó khai thác. Mặc dù lỗ hổng này hiện đã được kiểm soát chặt chẽ, nhưng hệ sinh thái vẫn đang thảo luận về cách tối ưu hóa để sửa chữa hoàn toàn nó thông qua cơ chế đồng thuận. Bối cảnh này là rất quan trọng cho cuộc thảo luận về “liệu Bitcoin có thể trở thành một chiếc đồng hồ đáng tin cậy hay không.”

Vượt qua Bitcoin: Hiệu ứng Lindy và Điểm Schelling

Một bài viết nhận định thị trường đã sử dụng phép ẩn dụ để nói rằng: “Nếu Bitcoin là chiếc đồng hồ do Thượng đế viết ra, thì Ethereum là một loại cây” - câu nói này nhằm nhấn mạnh đặc tính của Bitcoin với “nguồn cung cố định, nhịp điệu mã hóa cứng”. Là chuỗi bằng chứng công việc lâu đời nhất và an toàn nhất, năng lượng được đầu tư vào Bitcoin vượt xa các dự án khác, điều này khiến nó trở thành lựa chọn lý tưởng duy nhất cho “tiêu chuẩn thời gian trung lập”.

Nghiên cứu học thuật chỉ ra: An ninh và tính bền vững là yêu cầu cốt lõi của “tiêu chuẩn thời gian” - một chiếc đồng hồ “dự kiến không thể tồn tại trăm năm” chắc chắn không thể trở thành một điểm neo tài liệu đáng tin cậy.

Hiệu ứng Lindy của Bitcoin (thời gian tồn tại càng lâu, xác suất tồn tại trong tương lai càng cao) và mô hình kinh tế khai thác đã khiến nó trở thành “điểm Schelling” của “thời gian Internet” (tức là lựa chọn mà đa số người mặc định) — ngay cả khi tốc độ tạo khối của các chuỗi công khai khác nhanh hơn, cũng không thể thay thế vị trí của Bitcoin. Giao thức linh hoạt của Ethereum khiến nó nghiêng về “môi trường lập trình”, chứ không phải là “nhịp đập” ổn định.

Hiện tại, nền tảng Android đã có plugin “Thời gian chuỗi”, có thể hiển thị chiều cao khối Bitcoin trên màn hình chính của điện thoại; lịch Bitcoin vật lý cũng đã có mặt trên thị trường. Hầu hết các trình duyệt blockchain sẽ hiển thị “Chiều cao khối” và “Dấu thời gian con người” cùng một lúc, nhưng thường thì “Dấu thời gian con người” là mục hiển thị chính - nếu có thể đảo ngược cài đặt mặc định này, có thể sẽ đánh dấu sự chính thống hóa của “Thời gian khối”.

Sự phổ biến toàn cầu của UTC đã trải qua nhiều năm đàm phán; trong lĩnh vực tiền điện tử, BIP (Đề xuất cải tiến Bitcoin) đã trở thành tiêu chuẩn thực tế để định nghĩa “quy tắc giải thích thời gian”.

Không khó để tưởng tượng rằng trong tương lai sẽ xuất hiện những quy chuẩn ngành như sau: “Khi trích dẫn sự kiện trên chuỗi, cần bao gồm độ cao của khối; ngày tháng có thể được điền tùy chọn.”

Khi mô tả “sự kiện giảm một nửa” trong lĩnh vực tiền điện tử, các phương tiện truyền thông đã quen thuộc với việc sử dụng các cụm từ như “khối số 840,000” - điều này về cơ bản là nhằm nuôi dưỡng nhận thức của độc giả về “chiều cao khối là điểm tham chiếu thời gian chính”. Dự án hồ sơ Web3 gợi ý rằng: trong tương lai, nhãn của các hiện vật trong bảo tàng có thể đồng thời ghi chú “khối số 1,234,567” và “ngày 5 tháng 10 năm 2032”.

Ví dụ, định dạng trích dẫn tiêu chuẩn có thể được đặt là: Mạng chính Bitcoin #840,000 (Giá trị băm: 00000000…83a5) - Ngày 20 tháng 4 năm 2024 (UTC, sự kiện giảm một nửa).

Định dạng này không chỉ loại bỏ sự mơ hồ mà còn có thể thực hiện “có thể xác minh bằng máy” giữa các mạng phân nhánh và mạng thử nghiệm.

Đã có tài liệu đề xuất: Gắn kết giá trị băm vào chuỗi công khai, có thể chứng minh “thời gian tồn tại của tài liệu không muộn hơn thời gian tạo ra một khối nhất định”. Trong tương lai, tòa án có thể sẽ chính thức công nhận loại “điểm neo thời gian blockchain” này như là bằng chứng. Thực tế, hệ thống kiểm soát phiên bản Git đã sử dụng giá trị băm để xác định “thứ tự thời gian thay đổi mã”, trong khi đồng hồ thời gian thực chỉ đóng vai trò tham khảo bổ sung.

Bitcoin không cần thay thế UTC. Vị trí hợp lý hơn là: nó đã trở thành “trục thời gian song song của lịch sử kỹ thuật số” - dựa trên năng lượng và sự đồng thuận, có khả năng xác minh và tính trung lập, phù hợp với các sự kiện trên chuỗi, hồ sơ kỹ thuật số và các tình huống khác.

Vấn đề thực sự là: Trục thời gian này sẽ thâm nhập vào luật pháp, quản lý hồ sơ và ký ức tập thể của con người ở mức độ nào?

Năm 2040: Thế giới ưu tiên chiều cao khối

Một nhà sử học mở hồ sơ và thấy ghi chép như sau: “Quỹ ETF Bitcoin giao ngay đầu tiên được phê duyệt: Khối thứ 826,565 (Ngày 10 tháng 1 năm 2024)” - Ngày tháng được đưa vào trong ngoặc, trở thành phần bổ sung cho “tham khảo chính thức”.

Chỉnh sửa của cô ấy ghi: “Có cần giữ lại ngày tháng trong lịch không?” Các nhà sử học đã xóa bỏ ngày tháng - đối với những độc giả thực sự cần, họ có thể tự tính toán.

Chiếc đồng hồ treo tường bên ngoài chỉ 15:47, trong khi plugin “chuỗi thời gian” trên điện thoại của cô hiển thị “khối 2,100,003”. Cả hai thời gian đều “đúng”: cái trước dựa trên sự quay của trái đất và thỏa hiệp chính trị, cái sau dựa trên tổng số bằng chứng công việc tích lũy từ khối Genesis.

Đối với luận án tiến sĩ của cô ấy về “Hệ thống hóa Bitcoin”, điều sau mới là quan trọng - Đây là một chiếc đồng hồ “không thể bị sửa đổi, không áp dụng giờ mùa hè, mỗi lần “tích tắc” đều có thể truy nguyên đến khối khởi đầu.”

Nó không phải là chiếc đồng hồ duy nhất, nhưng đối với ngày càng nhiều sự kiện cụ thể, nó là “chiếc đồng hồ có ý nghĩa”.