CEX vs DEX: Nên chọn cái nào? Cùng bàn về sự khác biệt thực sự giữa các nền tảng giao dịch tiền mã hóa

Giao dịch tiền mã hóa hai năm nay thực sự bùng nổ, nhưng rủi ro cũng cực kỳ lớn. Giá coin lên xuống như tàu lượn siêu tốc, đó cũng là lý do có người dám chơi, có người lại tránh xa. Muốn vào thị trường giao dịch? Trước tiên phải hiểu rõ về việc chọn nền tảng — Sàn giao dịch tập trung (CEX) và sàn giao dịch phi tập trung (DEX) là gì, ưu nhược điểm ra sao.

CEX là gì? Giải thích đơn giản

CEX (Centralized Exchange) là nền tảng giao dịch có tổ chức trung tâm kiểm soát. Phía sau là một công ty hoặc tổ chức nắm quyền quyết định. Trước đây chỉ cần ẩn danh là dùng được, giờ thì không — các quy định toàn cầu ngày càng nghiêm, giờ đều phải KYC (xác thực danh tính) mới được giao dịch.

Vì sao loại nền tảng này lại được ưa chuộng? Vì tính năng đầy đủ — lệnh giới hạn, lệnh dừng lỗ, giao dịch đòn bẩy, giao dịch ký quỹ, bạn cần gì cũng có. Về an toàn, phần lớn tài sản được lưu trong ví lạnh (lưu trữ ngoại tuyến), chỉ có tiền dùng cho giao dịch mới để trong “ví nóng”. Hacker thường không lấy được, nhưng đó cũng là lý do bạn nên rút coin về sau khi giao dịch, đừng để tiền ngủ trên sàn.

CEX kiếm tiền như thế nào? Rất đơn giản

Quy trình như sau: bạn đặt lệnh mua → hệ thống tìm lệnh bán trong sổ lệnh → khớp lệnh → thu phí giao dịch. Khoản phí này là nguồn thu chính của CEX. Giống như phí tạo lập thị trường và phí nhận lệnh trong tài chính truyền thống.

Ưu và nhược điểm của CEX

Ưu điểm:

• Giao diện người dùng thân thiện (bây giờ UI đều đẹp)
• Nếu sàn uy tín thì tài sản được đảm bảo (bị hack sàn sẽ đền)
• Đa dạng sản phẩm — thị trường NFT, staking, cho vay, nền tảng IEO, tất cả trong một
• Độ thanh khoản cao (nhiều cặp giao dịch, khớp lệnh nhanh)

Nhược điểm:

• Phí giao dịch chồng chất: mỗi lần không nhiều, nhưng giao dịch lâu dài sẽ ăn mòn lợi nhuận
• Rủi ro tập trung: nếu sàn bị hacker tấn công (thường do lỗi con người), tiền của bạn có thể mất trắng
• Vấn đề lớn nhất — không phải coin của bạn: đó là câu nói nổi tiếng trong giới — “Not your keys, not your coins”. Sàn nắm giữ private key, họ muốn đóng băng là đóng băng, muốn tịch thu là tịch thu, bạn không làm gì được
• KYC kiểm soát: rủi ro về quyền riêng tư dữ liệu

DEX xuất hiện: Trao quyền lại cho người dùng

Cộng đồng crypto ngày càng phản đối sự tập trung hóa của CEX. Điều này đi ngược lại tinh thần “phi tập trung” của blockchain, nên DEX (Decentralized Exchange) ra đời.

Thời kỳ đầu DEX rất èo uột — thanh khoản quá kém, không ai dùng. Bước ngoặt xuất hiện: công nghệ tạo lập thị trường tự động (AMM) ra đời. Giờ đây DEX cho phép người dùng gửi coin vào pool thanh khoản, nền tảng trích phí thưởng cho LP (nhà cung cấp thanh khoản), nhờ vậy coin mới có người giao dịch.

DEX hoạt động thế nào

DEX vận hành trên hợp đồng thông minh, hoàn toàn phi tập trung, không có sổ lệnh (order book), cũng không có máy chủ trung tâm. Ví dụ, bạn muốn giao dịch trên Ethereum? Chỉ cần kết nối ví với DEX như Uniswap, đặt lệnh → cơ chế AMM thực hiện → token chuyển thẳng vào ví bạn. Toàn bộ quy trình:

• Không cần đăng ký tài khoản
• Không cần KYC
• Quyền sở hữu coin luôn thuộc về bạn
• Không ai có thể đóng băng tài sản của bạn

DEX cũng có nhược điểm

• Thanh khoản vẫn là vấn đề: các cặp coin ít người quan tâm thường không mua được
• Trải nghiệm người dùng kém: thao tác phức tạp hơn CEX, phí thường cao (phí Gas)
• Không có cổng tiền pháp định: muốn mua coin bằng VNĐ/USD? DEX không làm được
• Trượt giá lớn: cặp coin giao dịch nhỏ, giá mua có thể chênh lệch rất nhiều

CEX vs DEX: Nên chọn cái nào?

Nếu bạn là người mới → CEX thân thiện hơn, giao dịch yên tâm, có đội ngũ hỗ trợ

Nếu bạn coi trọng quyền riêng tư và tự chủ → DEX, coin trong tay, muốn làm gì cũng được

Về lâu dài → DEX sẽ ngày càng hoàn thiện, nhưng hiện tại CEX vẫn chiếm thị phần áp đảo. Tương lai có thể hai loại cùng tồn tại — giao dịch lớn dùng DEX, nhỏ dùng CEX.

Lời khuyên thấm thía nhất: Dù chọn cái nào, giao dịch xong hãy rút coin về ví lạnh của mình. Đó mới là cách an toàn nhất.