Ngày 31 tháng 7, ông Paul Atkins – Chủ tịch mới của SEC Hoa Kỳ – đã phát biểu với chủ đề “Vị thế dẫn đầu của nước Mỹ trong kỷ nguyên tài chính số”, đồng thời công bố dự án mới “Project Crypto”.
Dù chưa xuất hiện trên các trang tin lớn, thông báo này có thể trở thành dấu mốc mang tính đổi thay cho ngành tiền mã hóa vào năm 2025.
Tháng 1 vừa qua, khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, ông cam kết biến nước Mỹ thành “thủ đô toàn cầu của tiền mã hóa”. Nhiều người lúc đó cho rằng đây chỉ là lời hứa tranh cử, và cả thị trường đều chờ xem Trump sẽ thực hiện hay lại là lời hứa suông.
Ngày hôm qua đã có câu trả lời rõ ràng.
Project Crypto gần như là động thái thực tiễn đầu tiên hiện thực hóa chính sách ủng hộ crypto của Trump.
Hiện nay có rất nhiều bài phân tích chi tiết về sáng kiến này trên mạng xã hội, tôi sẽ không nhắc lại mà chỉ nhấn mạnh điểm quan trọng nhất: dự án này giúp các tổ chức tài chính tạo ra các “siêu ứng dụng” – tích hợp giao dịch chứng khoán, tiền mã hóa, dịch vụ DeFi và nhiều tính năng khác trong một nền tảng duy nhất.
Giả sử ứng dụng của J.P. Morgan cho phép bạn mua cổ phiếu, giao dịch Bitcoin, tham gia DeFi – mọi thứ đều chỉ trong một app, điều đó sẽ thay đổi ngành như thế nào?
Chỉ 6 tháng sau khẩu hiệu, các chính sách đã đi vào thực tế: từ “quản lý bằng cưỡng chế” sang chủ động thúc đẩy tài chính on-chain. Khi thị trường vốn lớn nhất thế giới chuyển hướng, cả cục diện cạnh tranh toàn cầu có thể đảo chiều.
Mô hình siêu ứng dụng mà Atkins đề cập làm liên tưởng đến WeChat – một ứng dụng duy nhất tích hợp nhắn tin, thanh toán, quản lý tài sản, bảo hiểm, vay vốn...
Trải nghiệm này rất phổ biến ở Trung Quốc, nhưng ở Mỹ – nơi đề cao thị trường tự do – lại gần như chưa xuất hiện.
Lý do rất đơn giản: rào cản pháp lý phức tạp.
Ở Mỹ, muốn cung cấp dịch vụ thanh toán cần giấy phép thanh toán; giao dịch chứng khoán cần giấy phép môi giới; cho vay phải có giấy phép ngân hàng. Từng tiểu bang lại bổ sung quy định riêng.
Project Crypto lần đầu tiên đã tháo gỡ nút thắt này.
Theo quy định mới, một nền tảng sở hữu giấy phép môi giới có thể cung cấp đồng thời giao dịch chứng khoán, giao dịch tiền mã hóa, cho vay DeFi, giao dịch NFT và thanh toán stablecoin – tất cả chỉ với một bộ giấy phép hợp nhất.
Với thị trường crypto, khung pháp lý hợp nhất này cực kỳ giá trị: nó phù hợp hoàn hảo với tư duy “kết hợp” vốn là nền tảng trong nhiều sản phẩm blockchain.
Bạn có thể dùng lợi nhuận cổ phiếu tự động mua Bitcoin, dùng NFT thế chấp vay stablecoin rồi tiếp tục tận dụng stablecoin đó trong DeFi tìm kiếm lợi nhuận – tất cả chỉ qua một giao diện, với toàn bộ tài sản liền mạch trên blockchain.
Một nền tảng duy nhất nơi người dùng tự do di chuyển, biến tầm nhìn về siêu ứng dụng tài chính Web3 thực sự thành hiện thực.
SEC đã chính thức khai cuộc cuộc đua mới giữa tài chính truyền thống và công nghệ blockchain.
Với phát súng mở màn Project Crypto, các bên trong ngành bắt đầu tách lối đi riêng.
Các “ông lớn” ngành crypto phải chuyển từ thắng lợi dễ dàng sang cạnh tranh trực diện quyết liệt.
CEO Coinbase – ông Brian Armstrong – chắc hẳn vừa thoát cảnh kiện tụng với SEC, đồng thời đối mặt nguy cơ giai đoạn thống trị dễ dàng sắp kết thúc.
Trước đây, áp lực giám sát từ ông Gensler chính là lợi thế compliance giúp Coinbase trở thành lựa chọn số một với người dùng Mỹ.
Giờ đây, khi “con đê quy định” bị phá bỏ, lợi thế đó biến mất. Thách thức kế tiếp: Coinbase phải chuyển mình từ sàn giao dịch thuần túy sang nền tảng toàn diện – từ giao dịch cổ phiếu (gặp Robinhood), dịch vụ ngân hàng (gặp các ngân hàng lớn), tích hợp DeFi (cạnh tranh trực tiếp với giao thức phi tập trung). Từng phân khúc đều có đối thủ mạnh.
Kraken, Gemini cũng đối diện những trở ngại tương tự – thậm chí còn khó hơn.
Họ không đủ quy mô và nguồn lực như Coinbase, do đó kịch bản khả dĩ nhất là bị mua lại hoặc tập trung phục vụ thị trường ngách.
Trong khi các doanh nghiệp crypto phải bảo vệ địa bàn, các “ông lớn” tài chính truyền thống chuẩn bị tổng tấn công.
J.P. Morgan không hề dè dặt với crypto – JPM Coin của họ xử lý giao dịch hàng tỉ USD mỗi ngày, nền tảng Onyx cũng đã hoạt động ổn định. Giờ đây, họ có thể triển khai hợp pháp dịch vụ crypto ra công chúng.
Goldman Sachs, Morgan Stanley, Bank of America... đều đang sẵn sàng. Họ sở hữu điều các công ty crypto khao khát: lượng người dùng lớn, vốn mạnh, quản lý rủi ro bài bản, đặc biệt là “niềm tin thị trường”.
Khi một người nghỉ hưu Mỹ muốn dùng tiền lương hưu để mua Bitcoin, liệu bà sẽ chọn app ngân hàng đã thân thuộc 30 năm, hay một sàn crypto xa lạ?
Dù vậy, chuyển hướng các ông lớn tài chính không hề đơn giản: sự ì ạch, hệ thống IT lạc hậu, văn hóa bảo thủ đều là rào cản lớn. Đối với các ngân hàng, quy định mới vừa là cơ hội vừa là thách thức.
DeFi như Uniswap, Aave, Compound cũng đối mặt thách thức riêng.
Project Crypto bảo vệ “nhà xuất bản mã nguồn thuần túy”, về mặt lý thuyết là lợi thế cho DeFi.
Nhưng khi Coinbase tích hợp thẳng tính năng của Uniswap, hoặc J.P. Morgan tự phát triển dịch vụ lending on-chain, giá trị đặc biệt của DeFi nằm ở đâu?
Một kịch bản là phân hóa rõ rệt: “tầng nền tảng giao thức” – Uniswap duy trì thanh khoản gốc, còn “siêu ứng dụng” đảm nhiệm giao diện, dịch vụ gia tăng kiểu giá trị. Tựa như vai trò TCP/IP với Internet thời kỳ đầu.
Kịch bản cấp tiến hơn: một số giao thức DeFi chấp nhận “bán một phần phi tập trung” để thành lập công ty, xin giấy phép, chấp nhận sự giám sát nhằm mở rộng thị trường.
Aave đã thử nghiệm bản dành cho tổ chức, Uniswap Labs là công ty chính thức. Lý tưởng phi tập trung rất giá trị, nhưng khi đối thủ hợp pháp có thể tiếp cận hàng trăm triệu người, lý tưởng ấy có thể chỉ còn là biểu tượng.
Rất có thể, DeFi sẽ tách lớp: “thuần túy” giữ vững lý tưởng phi tập trung; “thực dụng” đẩy mạnh tăng trưởng qua compliance. Cả hai có cơ hội tồn tại, song cấu trúc người dùng sẽ hoàn toàn đổi khác.
Ba nhóm riêng biệt – ba con đường mới. Điểm chung duy nhất: vùng an toàn đã biến mất.
Bắt buộc tái định vị vai trò trong hệ sinh thái mới.
Khi tất cả cùng bước vào một sân chơi, điều gì định đoạt thắng thua?
Yếu tố đầu tiên – giấy phép.
Trước đây compliance là “hố đen” ngốn mọi nguồn lực. Giờ đây, nó trở thành “hào lũy” ngăn chặn đối thủ.
Project Crypto tưởng như nới lỏng điều kiện, nhưng thực tế lại nâng chuẩn. Muốn có giấy phép siêu ứng dụng, nền tảng phải vượt qua hàng loạt điều kiện pháp lý: chứng khoán, ngân hàng, thanh toán, crypto... Chỉ có những tay chơi thực thụ mới đủ sức.
Giá trị của giấy phép nằm ở sức mạnh mạng lưới: khi người dùng giải quyết mọi nhu cầu tài chính trên một nền tảng, chi phí chuyển đổi quá lớn. Như ngân hàng truyền thống – ai cũng xin được giấy phép, nhưng chỉ vài cái tên thành đế chế.
Yếu tố thứ hai – kiến trúc công nghệ.
Tài chính on-chain phải đạt độ mượt như Web2 nhưng vẫn đảm bảo chủ quyền dữ liệu như Web3 – thách thức cực lớn.
Doanh nghiệp tài chính truyền thống phải xây nền tảng crypto từ đầu, còn các công ty crypto phải đạt độ tin cậy như ngân hàng.
Khả năng cross-chain càng khó: hệ thống của bạn chuyển tài sản từ Ethereum sang Solana cho DeFi chỉ trong ba giây? Khi thị trường biến động mạnh, hệ thống kiểm soát rủi ro phản ứng trong mili giây?
“Di sản công nghệ” là rủi ro lớn.
Coinbase tối ưu hóa cả thập kỷ cho một chức năng duy nhất. Biến thành nền tảng đa năng là thử thách cực đại. Ngân hàng, nhiều nơi vẫn chạy trên COBOL – kết nối với blockchain càng nan giải.
Yếu tố thứ ba – thanh khoản.
Trong tài chính, thanh khoản là vua. Thời đại siêu ứng dụng càng nâng tầm khẩu hiệu này.
Người dùng muốn giao dịch mọi tài sản, bất kỳ thời điểm, bất kỳ số lượng – nghĩa là phải tích hợp toàn bộ sàn, tập trung thanh khoản toàn cầu, tối ưu hiệu suất vốn. Một nguồn pool duy nhất phục vụ cả cổ phiếu, crypto, DeFi?
Yếu tố thứ tư – trải nghiệm người dùng.
Yếu tố dễ bị xem nhẹ. Khi sản phẩm và giá cả tương đương, trải nghiệm là “con bài chiến thắng”.
Bài toán là: phục vụ hai dạng khách hàng hoàn toàn khác nhau. Người sành crypto yêu cầu kiểm soát, dữ liệu on-chain chi tiết; người dùng truyền thống chưa chắc hiểu seed phrase là gì. Một app, hai triết lý – quản trị sản phẩm là nghệ thuật cân bằng.
Tóm lại: Project Crypto là “bài kiểm tra mới” với ngành. Giấy phép quyết định phạm vi hoạt động. Công nghệ quyết định năng lực thực thi. Thanh khoản quyết định quy mô. Trải nghiệm quyết định sức lan tỏa. Mỗi nước đi trong ván cờ đa chiều này đều có thể tái cấu trúc thị trường.
Project Crypto khiến ai cũng muốn biết đâu là người chiến thắng cuối cùng.
Nhưng dự đoán tương lai luôn khó lường – chỉ có những chủ đề nổi lên dần dần. Người thắng trong kỷ nguyên siêu ứng dụng sẽ không giống hệt nhau. Có thể có ba mô hình thành công cùng tồn tại.
Đầu tiên: mô hình liên minh.
Lãnh đạo giỏi hiểu sức mạnh của hợp tác.
Fidelity – tập đoàn quản lý 11.000 tỷ USD, lập mảng tài sản kỹ thuật số từ 2018 nhưng giao dịch crypto bán lẻ vẫn khiêm tốn.
Nếu Fidelity hợp tác sâu với một doanh nghiệp công nghệ crypto đầu ngành như Fireblocks, 200 triệu khách hàng của họ sẽ được tiếp cận crypto dễ dàng – đối tác cũng hưởng lợi về uy tín, khách hàng mới. Không nhất thiết là hai cái tên này: các liên minh “1+1>2” sẽ càng phổ biến.
Thứ hai: mô hình “kẻ bán vũ khí”.
Cung cấp hạ tầng cốt lõi là mô hình kinh doanh bền vững nhất khi ngành phát triển nóng.
Thời siêu ứng dụng, “xẻng đào vàng” chính là hạ tầng nền tảng. Chainalysis điển hình: ai thắng cũng cần công cụ compliance của họ. Các doanh nghiệp này trung lập, phục vụ tất cả và trở nên thiết yếu không thể thay thế.
Thứ ba: mô hình chuyên “ngách”.
Không cần tất cả đều là “dao đa năng”. Nền tảng chỉ tập trung DAO, nền tảng chuyên về tài chính NFT – khi “ông lớn” xây hệ sinh thái đa năng, “tay chuyên” có thể chiếm lĩnh thị trường ngách giàu tiềm năng.
Ai sẽ thua? Tổ chức tầm trung và nhà đầu cơ “đứng giữa” là nhóm dễ bị đào thải nhất.
Ví dụ: ngân hàng khu vực Mỹ – không có quy mô đầu tư công nghệ như J.P. Morgan, cũng chẳng linh hoạt như startup fintech. Khi các “ông lớn” triển khai dịch vụ crypto toàn diện, nhóm trung gian sẽ bị nghiền nát.
Bên đầu cơ, nhiều dự án từng lách luật nhờ cơ cấu pháp lý phức tạp – đăng ký Cayman, DAO quản trị, công bố “phi tập trung hoàn toàn”.
Project Crypto sẽ xóa sạch vùng xám này. Hoặc trở thành phi tập trung tuyệt đối (chấp nhận giới hạn thanh khoản, UX), hoặc compliance trọn vẹn (chấp nhận chi phí pháp lý) – không còn chỗ cho kiểu “lửng lơ”.
Xét về kinh doanh, “cửa sổ cơ hội” đang đóng rất nhanh.
Lợi thế tiên phong là yếu tố then chốt trong thị trường nền tảng. Ai xây dựng được hệ sinh thái hoàn chỉnh trong vài tháng tới sẽ có cơ hội trở thành gã khổng lồ mới của tài chính crypto.
Khi Steve Jobs giới thiệu iPhone đầu tiên năm 2007, lãnh đạo Nokia chế giễu – ai lại thích điện thoại không bàn phím? Mười tám tháng sau, quyền lực di động đổi chủ vĩnh viễn.
Project Crypto có thể chính là “khoảnh khắc iPhone” của ngành tài chính crypto.
Không phải vì nó hoàn hảo, mà vì lần đầu tiên các tổ chức truyền thống thấy được những khả năng mới. Dịch vụ tài chính có thể thay đổi hoàn toàn; tài sản truyền thống và crypto thực sự hòa nhập; compliance và đổi mới có thể cùng song hành.
Bản thân iPhone không thực sự lật đổ thị trường cho tới khi App Store xuất hiện. Project Crypto mới chỉ là điểm khởi đầu. Dấu mốc chuyển mình thực sự sẽ tới khi hệ sinh thái phát triển đủ trưởng thành.
Khi hàng triệu nhà phát triển xây dựng sản phẩm mới, hàng tỷ người đón nhận tài chính on-chain, đó mới là sự chuyển hóa thật sự.
Còn quá sớm để kết luận hay dự báo kết quả cuối cùng.