Cơn trăn trở mười năm của một chiếc máy tính toàn cầu

Trong suốt thế kỷ qua, con người đã nhiều lần tái định nghĩa khái niệm máy tính.

Chúng ta từng sử dụng các cỗ máy khổng lồ giữa thế kỷ 20—phục vụ dẫn đường tên lửa—rồi chuyển sang máy chủ IBM dành cho doanh nghiệp, tiếp nối là thời kỳ Microsoft và Apple đưa máy tính cá nhân trở thành thiết bị phổ biến tại gia đình, và cuối cùng đến kỷ nguyên điện thoại thông minh, khi mỗi cá nhân đều sở hữu sức mạnh tính toán trong túi áo.

Mỗi đột phá trong năng lực tính toán đều làm thay đổi căn bản cách con người kết nối với thế giới.

Năm 2013, chàng trai 19 tuổi Vitalik Buterin đã ngộ ra điều lớn lao khi chơi World of Warcraft: sau khi Blizzard tự ý giảm sức mạnh lớp nhân vật warlock, Vitalik nghiêm túc tự hỏi—ai, trong thế giới số, có quyền thay đổi luật chơi theo ý mình?

Điều gì sẽ xảy ra nếu tồn tại một “máy tính toàn cầu” không thuộc về bất kỳ doanh nghiệp hay quyền lực tập trung nào, luôn mở cho mọi người sử dụng—liệu đây có trở thành nền tảng tính toán kế tiếp của nhân loại?

Ngày 30/7/2015, tại một văn phòng nhỏ ở Berlin, hàng chục nhà phát triển trẻ dõi theo bộ đếm blockchain. Khi đồng hồ chuyển sang block 1.028.201, mạng chính Ethereum đã tự động khởi chạy.

Vitalik kể lại: “Mọi người đều ngồi chờ đợi, và rồi cuối cùng nó chạm tới con số đó. Chỉ khoảng nửa phút sau, các block mới bắt đầu xuất hiện.”

Khoảnh khắc đó, tia lửa của chiếc máy tính toàn cầu đầu tiên đã được thắp lên.

Khởi Nguyên và Tia Lửa Đầu Tiên

Thời điểm đó, Ethereum có chưa đầy 100 nhà phát triển. Lần đầu tiên, hợp đồng thông minh được gắn vào blockchain, tạo ra một nền tảng Turing hoàn chỉnh, biến blockchain từ sổ cái ghi nhận đơn giản trở thành một máy tính công cộng toàn cầu có thể vận hành mọi chương trình.

Chiếc máy tính toàn cầu ấy nhanh chóng đối mặt với thử thách lớn đầu tiên.

Tháng 6/2016, The DAO—một tổ chức tự trị phi tập trung xây dựng trên Ethereum—bị hack thông qua lỗ hổng hợp đồng thông minh, dẫn đến thiệt hại 50–60 triệu USD giá trị ETH bị lấy cắp. Cộng đồng tranh cãi dữ dội về việc có nên “đảo ngược blockchain” hay không. Kết quả, mạng lưới thực hiện hard fork để khôi phục tài sản, nhưng đồng thời khiến chuỗi bị phân tách, hình thành Ethereum Classic.

Sự kiện ấy đẩy các vấn đề quản trị lên hàng đầu: Liệu máy tính toàn cầu nên giữ nguyên tính bất biến, hay sẵn sàng sửa lỗi vì quyền lợi người dùng?

Làn sóng ICO bùng nổ trong giai đoạn 2017–2018 đã đưa Ethereum lên đỉnh cao mới, khi hàng chục tỷ USD được huy động qua bán token trên nền tảng này, giá ETH tăng mạnh. Nhưng bong bóng xì hơi sau đó khiến Ethereum suy giảm: cuối 2018, ETH rơi hơn 90% so với đỉnh, tắc nghẽn mạng và phí gas cao vấp phải chỉ trích nặng nề. Thời điểm này, cơn sốt CryptoKitties suýt làm tê liệt mạng chính, lần đầu hé lộ giới hạn xử lý của máy tính toàn cầu.

Để vượt qua điểm nghẽn, cộng đồng Ethereum đã nghiên cứu giải pháp sharding ngay từ năm 2015, với mục tiêu nâng cao thông lượng bằng cách chia nhỏ khối lượng xác thực của các node. Tuy nhiên, sharding vấp phải nhiều thách thức kỹ thuật, tiến triển chậm nên các nhà phát triển cũng tìm kiếm giải pháp mở rộng off-chain—từ state channel, Plasma đến Rollups, bắt đầu bùng nổ năm 2019. Rollups tăng mạnh thông lượng bằng cách gom hàng loạt giao dịch gửi lên xác thực trên mạng chính, song vẫn phụ thuộc mạng chính về tính sẵn có dữ liệu. Đến năm 2019, Ethereum đã đạt đột phá lớn về khả năng xác nhận dữ liệu quy mô lớn.

Những đổi mới đó giúp Ethereum triển khai lộ trình “bảo mật mạng chính, thực thi layer 2,” từng bước phân chia máy tính toàn cầu thành hệ thống cộng tác đa tầng.

Các năm tiếp theo chứng kiến DeFi bùng nổ trên Ethereum—cho vay phi tập trung, giao dịch, phái sinh phát triển mạnh. Thị trường NFT đưa nghệ thuật số lên vị trí trung tâm, với tác phẩm của Beeple được bán 69 triệu USD tại Christie’s. Dù hoạt động tăng vọt, phí gas vẫn cao. Tuy nhiên, các nâng cấp giao thức Ethereum bắt đầu giải quyết vấn đề này. Tháng 8/2021, EIP-1559 đưa vào cơ chế đốt phí cơ bản, mỗi giao dịch đều tiêu hủy ETH, từ đó giảm áp lực lạm phát khi cao điểm. Đã có lúc, trong bull run 2021–2022, ETH ròng bị co lại, giá đạt đỉnh gần 4.900 USD.

Ngày 15/9/2022, The Merge thay đổi hoàn toàn cơ chế năng lượng mạng lưới từ PoW tốn điện sang PoS, giảm 99% nhu cầu điện năng, cắt 90% lượng phát hành ETH mới, cho phép chủ sở hữu staking trực tiếp bảo vệ mạng lưới. Hệ thống năng lượng của máy tính toàn cầu đã lột xác hoàn toàn.

Một năm sau Merge, nguồn cung ròng của Ethereum sụt giảm khoảng 300.000 ETH—đảo ngược hoàn toàn so với nguy cơ lạm phát dưới PoW. Tính chất giảm phát này củng cố kỳ vọng thị trường về sự khan hiếm của ETH.

Đến cuối 2023, sau các cải tiến lớn, hiệu suất mạng chính và cơ chế vận hành kinh tế của Ethereum đều cải thiện rõ rệt. Tuy vậy, các thách thức mới lại xuất hiện. Nhằm cắt giảm chi phí và thúc đẩy sự phát triển rollup, Ethereum triển khai nâng cấp “Dencun” (Deneb + Cancun) vào tháng 3/2024, giới thiệu EIP-4844 (Proto-Danksharding). Đổi mới này giúp rollup gửi “data blob”—dữ liệu ngắn hạn chi phí thấp để đóng gói giao dịch layer 2. Kết quả: phí cho các L2 gửi dữ liệu lên mạng chính giảm sâu. Thành công của Dencun giúp chi phí rollup giảm mạnh, đưa máy tính toàn cầu đến gần hơn tiến trình sharding hoàn thiện.

Sau mười năm, máy tính toàn cầu đã vươn từ ý tưởng whitepaper thành hạ tầng không thể thay thế của nền kinh tế số.

Thế nhưng, sau ánh hào quang từ các node hoạt động, những thách thức mới lại lặng lẽ xuất hiện…

Bất Ổn Tuổi Trung Niên

Bước vào thời kỳ 2024–2025, Ethereum đối mặt nhiều vấn đề trong quá trình trưởng thành.

Layer 2: Hiệu Ứng Phân Mảnh

Việc chuyển hướng sang lộ trình ưu tiên rollup đã giúp giảm tắc nghẽn mạng chính Ethereum—nhưng hầu hết hoạt động, giá trị lại lưu lại trên L2, không trở về chuỗi chính. Báo cáo đầu 2025 của Standard Chartered Bank nhận định sự bùng nổ L2 đang làm giảm giá trị mà mạng chính có thể thu về, ước tính riêng Base L2 của Coinbase đã “rút” gần 50 tỷ USD khỏi hệ sinh thái Ethereum.

Dòng giao dịch và ứng dụng vốn diễn ra trên mạng chính Ethereum đã chuyển dịch sang L2 giá rẻ, làm giảm nguồn thu phí và giảm hoạt động on-chain. Xu hướng này càng mạnh sau Dencun: EIP-4844 cắt giảm chi phí cho rollup gửi dữ liệu lên tầng nền, thúc đẩy thực thi trên L2. Các rollup như Arbitrum, Optimism nhiều thời điểm đã vượt số giao dịch mạng chính, minh chứng cho thực tế “thực thi ngoài chuỗi cốt lõi” của Ethereum.

Nói cách khác, các phần của máy tính toàn cầu vận hành hiệu quả ngoài chuỗi cốt lõi, trong khi khả năng giữ giá trị của mạng chính bị xói mòn.

Cạnh Tranh Từ Các Blockchain Ngoại Lai

Khó khăn về phí, thông lượng của Ethereum đã mở cửa cho các đối thủ cạnh tranh về tốc độ, chi phí thấp hơn.

Solana—tối ưu cho thông lượng cao—thu hút đông đảo nhà phát triển; phần lớn dự án và meme coin mới đều xuất hiện trên Solana. Trong stablecoin, phí chuyển khoản cực thấp của Tron giúp mạng xử lý khối lượng phát hành, chuyển USDT lên tới hơn 80 tỷ đô—vượt mặt Ethereum, biến Tron thành mạng stablecoin lớn nhất, tốc độ quay vốn cao hơn hẳn. Ethereum đã dần mất thế mạnh ở phân khúc trọng tâm này.

BNB Smart Chain cùng các blockchain công khai khác cũng chiếm lĩnh GameFi, giao dịch altcoin. Ethereum vẫn dẫn đầu về DeFi, TVL (khoảng 56% ngành đến tháng 7/2025), nhưng ưu thế đã giảm đáng kể trong thế giới đa chuỗi.

Bài Toán Quản Trị và An Ninh Mạng

Chuyển sang PoS đã làm dấy lên lo ngại tập trung staking. Để trở thành validator, người dùng cần 32 ETH, buộc nhiều người lựa chọn pool hoặc sàn tập trung—đẩy quyền kiểm soát vào tay vài đơn vị lớn. Pool staking phi tập trung lớn nhất, Lido, từng chiếm trên 32% thị phần. Dù tỷ lệ này còn khoảng 25% khi xuất hiện đối thủ, Lido vẫn bỏ xa Binance (8,3%), Coinbase (6,9%). Cộng đồng tiếp tục lo ngại: nếu một thực thể vượt 1/3 trọng số validator, sự đồng thuận và an ninh mạng sẽ bị ảnh hưởng.

Vitalik đề xuất giới hạn tỷ trọng validator xuống dưới 15% bằng cơ chế phí. Song, cuộc bỏ phiếu Lido năm 2022, đề xuất tự hạn chế bị bác bởi hơn 99%. Theo Dune Analytics, Ethereum hiện có trên 1,12 triệu validator, hơn 36,11 triệu ETH stake—tương đương 29,17% tổng cung. Cân bằng bảo mật với đa dạng hóa staking vẫn là thách thức còn bỏ ngỏ.

Foundation Gây Tranh Cãi

Ethereum Foundation thiếu minh bạch về chi tiêu tài trợ, quản lý ngân quỹ hệ sinh thái gây tranh cãi lâu nay. Cộng đồng nhiều lần chất vấn các thương vụ bán ETH giá cao không giải trình, và một số lập trình viên kỳ cựu cho rằng cách “buông lỏng” khiến hệ sinh thái phân mảnh, rối loạn, dẫn đến hiệu quả quản trị suy yếu.

Trong khi những người lãnh đạo như Vitalik, các developer đời đầu, vẫn có sức nặng, họ lại chủ động rút lui, tránh thể hiện quan điểm rõ ràng về những vấn đề chiến lược, lựa chọn không can thiệp thị trường hoặc tranh luận quản trị. Sự dè dặt này dần tạo ra khoảng trống—thiếu đồng thuận, hiếm ai đứng ra quyết định, và sáng kiến mới kém xuất hiện. Thảo luận công khai giảm sút, các quyết sách chiến lược, kỹ thuật ngày càng “phòng kín.”

Không có thủ lĩnh rõ ràng, máy tính toàn cầu vẫn vận hành—nhưng thiếu định hướng.

Khoảng Trống Ứng Dụng, Hiệu Suất Thị Trường Kém Sắc

Nếu Ethereum muốn trở thành máy tính toàn cầu, giá trị phải vượt chức năng tính toán, bảo mật lớp nền. Tiềm năng lớn nhất là tạo nền tảng cho làn sóng ứng dụng đột phá tiếp theo—sản phẩm thay đổi thị trường, hút nhà phát triển, người dùng mới.

Thực tế, sau một thập kỷ, chỉ DeFi và NFT đạt được chứng nhận thị trường quy mô lớn. Tầng ứng dụng còn lại gần như lặng tiếng.

Các phân khúc tiềm năng—xã hội, game, định danh, DAO—chưa trình làng sản phẩm đại chúng tương tự DeFi, NFT.

Xã hội Web3 như Friend.tech, Lens từng gây sốt rồi nhanh chóng tụt dốc vì giữ chân kém; game on-chain gây chú ý nhưng phần lớn dừng ở thử nghiệm tokenomics đơn giản, khó vươn ra công chúng; định danh phi tập trung, quản trị DAO vẫn quanh quẩn ở thử nghiệm kỹ thuật, sản phẩm mẫu nhỏ.

Dữ liệu on-chain cho thấy rõ khoảng trống. Tháng 7/2025, mức đốt ETH mỗi ngày dưới 50, đáy lịch sử—tương phản với giai đoạn đỉnh điểm năm 2021, đốt trên 1.000 ETH/ngày.

Cùng thời gian, trung bình 7 ngày địa chỉ hoạt động chỉ 566.000, thấp hơn cao điểm tháng 3/2024; số địa chỉ mới mỗi ngày 120.000, số giao dịch hàng tháng ở mức 35–40 triệu.

Với mạng tự nhận là máy tính toàn cầu, điều này báo hiệu thiếu tia lửa cho làn sóng ứng dụng đại chúng mới.

Dù sở hữu cộng đồng lập trình viên lớn nhất, tiềm lực kỹ thuật sâu, Ethereum vẫn chưa tìm ra “killer app” có thể chinh phục hàng chục triệu người dùng mới, thay đổi thói quen. Sau 10 năm, Ethereum vẫn vững vàng—nhưng còn mải tìm lối đi chiến lược tiếp theo.

Sự trì trệ in dấu rõ lên giá thị trường. Sau khi tiệm cận 4.900 USD tháng 11/2021, ETH chưa từng đạt đỉnh mới. Các nâng cấp như Merge, EIP-1559 chỉ giúp giá “bật” ngắn hạn. Từ 2022–2024, ETH luôn tụt hậu Bitcoin, Solana, thậm chí cả BNB. Đến 2025, nhiều tài sản số chạm kỷ lục mới, ETH chỉ quanh 3.000 USD, tỷ lệ ETH/BTC dưới 0,02 tháng 4—mức thấp nhiều năm. ETH—từng là động cơ sáng tạo hợp đồng thông minh—đang đánh mất vị trí sinh lợi trên thị trường.

Gần đây, việc các công ty niêm yết và tổ chức đầu tư tích trữ ETH đã hỗ trợ giá. Sharplink Gaming, BitMine công bố dùng trái phiếu chuyển đổi, cổ phiếu ưu đãi, phát hành trực tiếp để gom ETH dự trữ. Khác Bitcoin, ETH có thể sinh lợi từ staking, restaking, hấp dẫn cho kho bạc doanh nghiệp. Chỉ sau vài tuần, ETH hồi lên trên 3.600 USD.

Nhiều chuyên gia phân tích cho rằng cú tăng giá gần đây chủ yếu do dòng tiền chủ động, không xuất phát từ đột phá công nghệ hoặc bùng nổ người dùng, mà do vốn tìm kiếm lợi nhuận ngắn hạn.

Đổi mới công nghệ, vốn tổ chức dù tăng, cũng chưa đủ mở ra lớp ứng dụng mới, thay đổi hành vi, tạo cầu thực sự.

Sau 10 năm, Ethereum vẫn phải trả lời câu hỏi cốt lõi: Máy tính toàn cầu cần vận hành ứng dụng gì để khơi lại trí tưởng tượng của nhân loại?

Con Đường Chưa Dứt: Định Hình Thập Kỷ Tiếp Theo

Đối mặt áp lực tuổi trung niên, khả năng phục hồi của Ethereum phụ thuộc vào liệu nó có thể mở ra biên giới mới qua đổi mới công nghệ, phát triển hệ sinh thái hay không.

Công Nghệ: Máy Tính Toàn Cầu Nhanh Hơn, Thống Nhất Hơn

Cộng đồng đã xây dựng lộ trình nâng cấp sau Merge.

Trong bài luận “Ethereum’s Possible Futures: The Surge,” Vitalik xác định mục tiêu then chốt cho giai đoạn tiếp: nâng tổng thông lượng (L1 + L2) của Ethereum lên 100.000 giao dịch mỗi giây, vẫn đảm bảo phi tập trung, vững chắc ở L1. Mục tiêu, đảm bảo các L2 chủ chốt giữ được giá trị cốt lõi của Ethereum—không cần tin cậy, mở, chống kiểm duyệt—và thống nhất trải nghiệm để chuyển tài sản, ứng dụng qua lại giữa L1/L2 dễ như trên một chuỗi.

EIP-4844 ra mắt năm 2024 mới chỉ là khởi đầu. Các cải tiến về lấy mẫu và nén dữ liệu đã nằm trong kế hoạch.

Khi các giải pháp chứng minh không kiến thức (ZK-SNARK, ZK-STARK) trưởng thành, các nút thắt hiệu suất có thể được giải quyết, tạo điều kiện cho người dùng từng rời sang chain, L2 khác quay lại Ethereum.

Quản Trị & Kinh Tế: Khôi Phục Giá Trị Mạng Chính

Câu chuyện không chỉ dừng ở kỹ thuật—Ethereum còn phải tìm giải pháp giữ dòng giá trị cho chuỗi chính.

Tháng 7/2025, Ethereum Foundation ra mắt cải tổ lớn “The Future of Ecosystem Development,” định hướng vai trò lãnh đạo, dẫn dắt mạnh mẽ hơn. Foundation đặt hai mục tiêu dài hạn: 1) tối đa hóa số người sử dụng trực tiếp, gián tiếp Ethereum và hưởng lợi từ giá trị cốt lõi; 2) tăng cường bền vững cả về kỹ thuật lẫn xã hội.

Để đạt được điều này, Foundation tái cấu trúc quanh bốn trụ cột—tăng tốc, khuếch đại, hỗ trợ, phát triển lâu dài—thành lập các team dành cho doanh nghiệp, lập trình viên, hỗ trợ ứng dụng, hỗ trợ nhà sáng lập, tăng cường truyền thông củng cố cộng đồng.

Foundation cam kết minh bạch hơn, tài trợ công ích có trọng điểm, xây dựng Launchpad hỗ trợ quản trị, vận hành bền vững, giảm chi phí, dự phòng ngân sách khoảng 2,5 năm.

Nhiều người coi đây là phản hồi thực chất với chỉ trích “buông lỏng” lâu nay, là khoản đầu tư chiến lược cho chu kỳ phát triển tiếp theo.

Thảo luận cộng đồng đang tìm kiếm giải pháp mới: liệu giá trị tạo ra ở L2 có thể chảy ngược về mạng chính? Liệu điều chỉnh phí giao thức, chia sẻ MEV giúp chuỗi nền hưởng lợi từ thời đại rollup? Các ý tưởng mới chỉ ở giai đoạn đầu, nhưng phản ánh lo ngại chung—nếu không thích ứng, mạng chính có nguy cơ thành lớp quyết toán thuần túy, giá trị ngày càng loãng dần.

Ngã Rẽ Quyết Định: Tìm Kiếm Tia Lửa Mới

Cả công nghệ lẫn vốn đều chưa đủ tạo cú hích.

Mỗi đợt tăng trưởng lịch sử của Ethereum đều khởi nguồn từ ứng dụng, câu chuyện mới. Giờ, ngành blockchain đang thiếu hiện tượng bùng nổ sáng tạo.

Ngành blockchain có lẽ cần tự làm mới, sáng tạo các câu chuyện, ứng dụng ở các lĩnh vực xã hội, định danh, AI… Nhiều ý kiến cho rằng đột phá kế tiếp có thể còn đến từ ngoài ngành tiền mã hóa.

Trong “Ethereum’s Next Decade,” Vitalik kêu gọi lập trình viên nhìn xa hơn mô hình Web2, nghĩ đến tương tác tương lai: thiết bị đeo, AR, giao diện não–máy tính, AI cục bộ, tích hợp vào Web3.

Nhìn lại, Ethereum vẫn là cộng đồng developer lớn nhất ngành, hệ sinh thái ứng dụng phong phú, tiềm lực kỹ thuật sâu. Song hiện nay, Ethereum đứng trước ngã rẽ—vừa đối mặt điểm nghẽn, vừa mở ra kỳ vọng mới.

Vitalik nói: “Mười năm qua của Ethereum là lý thuyết. Mười năm tới, chúng ta cần tập trung vào tác động thực sự.” Ứng dụng thế hệ mới phải mang lại giá trị thực và giá trị chung—dễ dùng đến nỗi cuốn hút những ai chưa từng chạm đến crypto.

Máy tính toàn cầu đang ở tại ngã ba trung niên. Nó vẫn hoạt động—chỉ tạm dừng để tìm hướng đi tiếp.

Thập kỷ tiếp theo thuộc về Ethereum—và tất cả những người tin vào sứ mệnh này.

Vitalik cũng nhắn gửi: “Bất cứ ai lên tiếng trong cộng đồng Ethereum đều có cơ hội kiến tạo tương lai cùng nhau.”

Lưu ý miễn trừ trách nhiệm:

1. Bài viết này được đăng lại từ [Foresight News], bản quyền thuộc về tác giả gốc [ChandlerZ, Foresight News]. Nếu có vấn đề bản quyền, vui lòng liên hệ Đội ngũ Gate Learn, chúng tôi sẽ xử lý theo quy trình hiện hành.
2. Lưu ý: Các quan điểm trong bài chỉ phản ánh ý kiến tác giả, không phải lời khuyên đầu tư.
3. Các bản dịch khác ngôn ngữ của bài viết này do Đội ngũ Gate Learn thực hiện. Không được phép sao chép, phân phối hoặc đạo văn nếu không dẫn nguồn chính thức về Gate.