Kısmi Rezerv Sistemi Nasıl Çalışır Anlamak

Bankacılık sisteminde kesirli rezerv kavramı

Kısmi rezerv, modern bankacılık sisteminde temel bir mekanizmadır. Bu sistem, finansal kurumların müşteri mevduatlarının önemli bir kısmını kredi vermek için kullanmalarına izin verirken, sadece küçük bir kısmını rezerv olarak tutmalarını sağlar. Pratikte, bu mekanizma müşteri banka mevduatlarının bir yüzdesini kullanarak, hiçbir şeyden para yaratır.

Finansal kuruluşlar, hesaplarındaki mevduatların en az bir yüzdesini tutmak zorundadır ve geri kalanını ödünç verebilirler. Bir banka kredi verdiğinde, hem kurum hem de borç alan kişi fonları varlık olarak değerlendirir ve bu ekonomik terimlerde başlangıç miktarını etkili bir şekilde iki katına çıkarır. Bu para daha sonra yeniden kullanılır, yeniden yatırılır ve tekrar tekrar ödünç verilir, bu da çarpan etkisi yaratır.

Kesirli rezerv sisteminin tarihsel kökenleri

Kısmi rezerv sistemi, 1668 civarında İsveç merkez bankası dünyanın ilk merkezi bankası olduğunda kökenlerini bulmuştur. Ancak daha ilkel biçimler daha önce zaten mevcuttu. Mevduatların ekonomik büyümeyi teşvik etmek için krediler aracılığıyla kullanılabileceği fikri hızla popülerlik kazandı.

İsveç'in bu uygulamayı resmileştirmek için adımlar atmasının ardından, fraksiyonel rezerv yapısı kuruldu ve hızla yayıldı. Amerika Birleşik Devletleri'nde iki merkez bankası kuruldu; ilki 1791'de, ikincisi ise 1816'da, ancak hiçbiri kalıcı olmadı. 1913'te Federal Reserve Act, ABD'nin merkez bankasını oluşturdu ve fiyatlar, istihdam ve faiz oranları ile ilgili olarak ekonomiyi istabilize etmek, maksimize etmek ve denetlemek hedefleriyle kuruldu.

Kesin Oran Rezervasyon Sistemi

Bir müşteri banka hesabına para yatırdığında, bu paranın mülkiyeti bankaya transfer edilir. Bunun karşılığında banka müşterilere para çekebilecekleri bir tasarruf hesabı sunar. Ancak banka, müşteri hesabındaki toplam tutarı tutmaz. Mevduatın küçük bir yüzdesi, genellikle %3 ile %10 arasında değişen, (kısmi rezerv) olarak ayrılır ve geri kalanı diğer müşterilere kredi vermek için kullanılır.

Paranın çarpan etkisi pratik bir örnekle gösterilebilir: Müşteri A, Banka 1'e $50.000 yatırdığında, bu miktarın %10'unu ($5.000) ayırır ve Müşteri B'ye $45.000 borç verir. Müşteri B, bu miktarı Banka 2'ye yatırır. Banka 2, sırasıyla %10'unu ($4.500) ayırır ve Müşteri C'ye $40.500 borç verir. Bu döngü, çeşitli bankalar ve müşteriler aracılığıyla devam eder; böylece başlangıçtaki $50.000'lık bir mevduat, ekonomide toplamda $234.280 kadar kullanılabilir para yaratabilir. Bu süreç, bankacılık sisteminin nasıl etkili bir şekilde para yarattığını gösterir.

Sistemin riskleri ve zayıflıkları

Kısmi rezerv sisteminde önemli bir endişe, banka koşusu riskidir. Eğer bir bankanın tüm fon sahipleri aynı anda paralarını çekmeye karar verirse, banka muhtemelen finansal yükümlülüklerini yerine getiremeyeceği için başarısız olacaktır.

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Büyük Buhran, kitlesel para çekimlerinin neden olabileceği felaketin ünlü bir örneğidir. Günümüzde bankalar tarafından tutulan rezervler, benzer bir olayın olasılığını en aza indirmek için en önemli araçlardan biridir. Bazı bankalar, müşteri taleplerini daha iyi karşılamak ve mevduat hesaplarındaki fonlara erişimi sağlamak için asgari gereksinimlerin üzerinde rezerv bulundurmaktadır.

Sistemin avantajları ve dezavantajları

Kısmi rezerv sistemi, bankalar için önemli faydalar sunar; bu bankalar kazançların çoğunu toplar. Banka müşterileri de fayda sağlar, mevduat hesaplarında faiz kazanarak. Hükümetler genellikle bu sistemin harcamaları teşvik ettiğini ve ekonomik istikrar ile büyümeyi desteklediğini savunur.

Ancak, birçok ekonomist, fraksiyonel rezerv sistemini sürdürülemez ve riskli olarak değerlendirmektedir, özellikle de çoğu ülke tarafından uygulanan mevcut parasal sistemin gerçek paradan ziyade kredi/borcaya dayandığını göz önünde bulundurursak. Ekonomik sistemimiz, hem bankalara hem de hükümetler tarafından yasal para birimi olarak belirlenen fiat paraya olan insanların güvenine bağlıdır.

Alternatif para para sistemleriyle karşılaştırma

Geleneksel fiat para sistemiyle farklı olarak, criptomoedas gibi temelde farklı şekilde çalışan alternatifler vardır. Bu dijital para birimleri, verilerin kriptografik kanıtlarla korunduğu ve kamuya açık, dağıtılmış bir deftere kaydedildiği dağıtılmış düğümler ağları tarafından yönetilmektedir.

Bu alternatif bağlamda, bir merkez bankasına ihtiyaç yoktur ve merkezi bir sorumlu otorite mevcut değildir. Ayrıca, bazı kripto paraların arzı sınırlıdır, bu da maksimum önceden belirlenmiş arz seviyesine ulaştıktan sonra ek birimin üretilmeyeceği anlamına gelir. Bu nedenle, kısmî rezerv konsepti kripto para dünyasına doğrudan uygulanamaz.